گزارش ششمین کارگاه پژوهشی؛ از سلسله نشست های تاریخ خط و کتابت به قلم استاد علی جزایری

حسن قادر (استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی ) سخنران این رویداد بود که در اجابت به دعوت نگارنده ی این مکتوب، در دو بخش مهم به ایراد سخن پرداخت.

   در بخش اول ، با روایتی مستند ( مسجد شیخ لطف الله اصفهان ) از عهد صفوی ، مصادیقی از فرآیندِ برنامه ریزی، طرح، مدیریت و اجزای یک پروژه را ارائه داد . شاهکاری که دلایل انتخاب آن، قبل از برگزاری نشست از چند زاویه در مذاکراتِ مقدماتی، بررسی شده بود . بنایی که روندِ انتخابش ، در مسیر تکوینیِ نشست ، شرایطِ عینی  و ملموس تری نیز به خود گرفت . استاد قادر ، با شرح  ماجرا و پلان هایی از جزء به کل ، از یک سو و ترسیمِ  واقعیت های نهان این پدیده از سویی دیگر ،که در نوع خود دارای پیچیدگی و جزئیاتِ بسیار است به مضمون و موضوعاتی دقیق و تأمل برانگیز اشاره کرد که بخشی از کُنش های هنرمندانه ی آن، در پائین این بند، فهرست خواهد شد . با این وجود باید اذعان کرد تلاش و دغدغه ی مراسم و مناسکی از این دست ؛ به گونه ای است که در مجال 2 ساعته نمی توان بدون نقشه راهبردی، مسیر پیش رو را هدایت و مدیریت کرد ؛ چون از منظر برخی مخاطبانِ نکته سنج و شاید سخت گیر ، باید نهایت بهره مندی و نقطه ی ایده آلِ آن حاصل شود ... پس قبول این مسئولیت و خدمت در زمانه ی اکنون ، مشکلات و شرایط خود را دارد . در این راستا  تسلط به روشِ ایجاز ، در کنار احاطه به تخصص های مرتبط، منهای ضعف و قوتِ مکان نشست ، بسیار مدد رسان است . منویات و مکنوناتی که شایسته است در عالی ترین شکلِ ممکن، معرفی و متجلی شود . یعنی می بایست هم بر شعورِ همه جانبه ی مخاطبانش احترام گذاشته شود و هم با تجمیع تناسبات و محاسباتِ علمی ، بتواند با ایجاد طرح مسئله و یافتنِ پاسخی شایسته ، وسعت امور را فرماندهی کند . تا جایی که به واسطه ی این نظر و عمل ، موجبات ارتقای فضای گفتگو و روشنگریِ آن فراهم شود ... بنابراین اهداف و الگوهای طبقه بندی شده در این خصوص ، سهمِ به سزایی دارد که باید انتظارات گروه کثیری از آن را مجاب و ضریب اطمینان و اتحاد آن را مضاعف کند ...کما اینکه می دانیم و مفتخریم همراهی مشتاقان و طالبان توسعه فرهنگی ، از نشانه های این تاکید است .

و اما نکاتی که در ذیل روایتِ مستند مطرح شد .

1-" مدیریت " نیازمندِ برپایی و آماده سازی زیر ساخت هاست . البته گمان میرود لازم و ملزوم همند .

2-  وجود نظام های گوناگونِ فرهنگی/ اجتماعی/سیاسی / اقتصادی و ... جزء لاینفک مدیریت است.

3 – عوامل کارآمد و متخصص و هوشمندِ انسانی، از جمله عواملِ مؤثر در این فرآیند است.

4 – کتیبه ها یکی از مظاهر پروژه های عظیم معماری و شهرسازی به شمار می رود که وجوهِ مختلف آن به لحاظ بصری و نظری توسط کارشناس برنامه در نهایت رضایت مندی ، واکاوی شد . به ترتیبی که نکات زیر، پیوست این دغدغه است .

"کتیبه و کتیبه نگاری" در مجموع، فعالیتی است مستلزمِ دقت / سیستم نظام مند / دانش مواد و مصالح / تخصص های گوناگون / زیبایی شناسی / محاسبات / برآورد / مدیریت و ...

پس بازنگری و درک هرچه عمیق تر این پدیده و فرآیند سازمانیِ آن، نیازمند ابزارهای بازخوانی و ویژه از جنسِ آن است .

در بخش دوم ؛ با طرح نتایجِ یاد شده و علاوه بر کیفیت علمی نشست ، با طرح سئوالاتی که خود استاد قادر، طراح آن بود وارد عرصه ی جدیدی از بحث شد . در این مجال به همین مقدار اکتفا می شود .

1 – آیا نیازی به بازخوانی کتیبه ها و مراتب تاریخی آن وجود دارد ؟

2 – اهداف این بازخوانی چیست ؟ و آفت ها کدام است ؟

3 – آیا ابزارهای دقیق این بازخوانی، مهیاست ؟

ایشان ضمن ارائه ی استدلال های علمی و پاسخ هایی در خور توجه، با طرح موضوع " کتیبه ها ثروت ملی " به نمایش اسلاید هایی از کتیبه های دوره های تاریخی پرداخت که از عهد صفوی  به پشتِ سر، بازگشته و با هدفِ اینکه هر دوره تاریخی، خاستگاه و پایگاه دوره های بعدی بوده است دوره ی تاریخی معاصر را با تکیه بر تجربیات ، آثار و اندیشه های حاکم ، مرور کرد. در ادامه ، لزوم شکل گیری یک مرجع ، جهت هدفمند نمودن فعالیت های مربوط به این حوزه( کتیبه ) را یادآوری نمود و لاجرم شکل گیری " دایره المعارف " را پیشنهاد کرد .

اشاره به سرفصل های کلی این مرجع ، از دیگر مواردی بود که وی به آن گذر کرد و بر اساس گستردگی موضوع و ارزشهای بصری اش ، در نمونه هایی از کتیبه های تاریخی به جزئیات و وضعیتِ نه چندان راضی کننده ی آن پرداخت و ضمن بررسی و تحلیل تکنیک های اجرایی ، رنگ ، مصالح و ...از یک سو و گرافیک حاکم بر آن ، از سویی دیگر ، اشاراتی داشت . و این موارد را سرآغازی برای نگرش عمیق  این مقوله دانست . که باید با جدیت و اهتمام بیشتری به مطالبات آن ، پاسخ داده شود .

در نهایت ایشان ضمن اشاره به راهبردهای عملی و اجرایی در سطوح و صورت های مختلف آن، به نمایش نمونه هایی از کارکرد کتیبه ها، در عوامل گوناگونِ زندگیِ انسان معاصر و امروز پرداخت.

این استاد دانشگاه ، در ادامه ی صحبت های خود، ضمن تشریح کارآمد شدن و روزآمد بودن عناصرِ تاریخی این مرز و بوم از مصادیق و پتانسیل های سرشار آن ، در راستای اعتلای فرهنگ و شعور جامعه سخن گفت و بر ضرورت آن صحه گذاشت .

نکته ی جالب توجه این بخش ، مستند سازی برخی از کتیبه های تاریخی و دیتیلی از مظاهر آن بود که در قالب و قامت خطوط کوفی اولیه و مشرقی، پا به میدانِ تصویر گذاشت . ساختار و فرآیندی جدید که  نشان داد تا چه میزان می توانیم از کیفیت بصری آن در ظرفیت های فرهنگی و سلائقِ شخصی دنیای امروزمان استفاده کنیم . با این تعبیر ، تزئین، ترسیم و آرایه هایی که نه تنها، خطری برای تاریخ و میراث گذشته ایجاد نمی کند  بلکه با حفظ سنت ، سنتی جدید بر عوالم آن است . به طوری که ویژگی های منحصر به فردِ آن در راستای ارتباطات جهانی و سیاست های خارجی دور از انتظار نیست .که در مقال و مجالی دیگر به آن خواهم پرداخت .

بهره مندی از حروف و عناصرِ نوشتاری در ظروف ، مبلمان ، دکوراسیون، منسوجات ، معماری داخلی ، طراحی محیط، طراحی صحنه و دهها مورد دیگر ... به مثابه ی "گذشته" اما در قالب "امروزی " از خاستگاه باطنی ، تولید اندیشه و از دست آوردهای نظری این نشست بود که با تشویق و استقبال خوب مخاطبان خود روبرو شد . نشستی که حتی با بیست دقیقه زمانِ اضافی ، امکان پرسش و پاسخ را فراهم نمود و در خاتمه " گواهی حضورِ حاضرین" که قبلا توسط دبیر نشست و انجمن خوشنویسان تهران پیش بینی و تدارک شده بود عزتمندانه توزیع گردید . امید است صداهای خوب این نشست ها در اقصی نقاط کشور به مراتب بالاتر و بهتر شنیده شود .

ان شاءالله                

علی جزایری / دبیر و برنامه ریز نشست های هنری/ بهمن ماه 1395