نشست بررسی آثار استادان یداله کابلی و نصرالله افجه ای در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

استاد یدالله کابلی: دنیا خوشنویسی ما را می‌شناسد

 به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران ،نشست بررسی آثار استاد یدالله کابلی پنجشنبه ۲۵ شهریور در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

در این نشست پژوهشی که جناب آقای مجید رجبی معمار مدیر عامل خانه هنرمندان ایران، محمد سریر، حسین محجوبی، نصرالله افجه ای، مهدی چمران رئیس شورای اسلامی شهر تهران حضور داشتند علاوه بر پخش مستند-پرتره ای  با عنوان «شکسته پیوسته» درباره یدالله کابلی به کارگردانی محمود یارمحمدلو، محمود اسعدی، محمد حیدری و هوشنگ امیراردلان به سخنرانی درباره این استاد خوشنویسی پرداختند. در ابتدای نشست مجید رجبی معمار درباره برپایی این نشست های پژوهشی بیان کرد: یکی از اهداف و وظایف خانه هنرمندان ایران، تجلیل از اساتید عرصه های مختلف فرهنگ و هنر است.
محمود اسعدی در ادامه با بیان نقش و تاثیر خوشنویسی در عرصه هنر ایران درباره آثار کابلی گفت: حکمت، امید و عشق موجود در آثار استاد کابلی می تواند سبک زندگی ما را تغییر دهد. امیر هوشنگ اردلان نیز با ذکر خاطراتی از سال‌ها دوستی با کابلی به خوانش شعری در وصف یدالله کابلی از سروده های خود پرداخت.

در ادامه این مراسم استاد محمد حیدری خوشنویس و از شاگردان قدیمی استاد کابلی درباره ذکر عنوان چهره ماندگار برای شخصیتی چون یدالله کابلی بیان کرد: چهره های ماندگار انتخاب شدنی نیستند بلکه معرفی شدنی هستند. در واقع ماندگاری را نمی توان انتخاب کرد بلکه می توان هنرمند ماندگار را از روی جریان فعالیت هنری هنرمند و تاثیرگذاری او تشخیص داد. هنرمندانی در تاریخ مانده اند که تغییری در عرصه هنر ایجاد کرده اند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه خوشنویسی ایران را می توان به سه دوره درخشان تقسیم  کرد، گفت: دوره تیموری یکی از دوره های درخشان در تاریخ خوشنویسی ماست. دوره ای که حتی شاهزادگان تیموری نیز در رونق خوشنویسی نقش بسیار مهی داشتند. دوره بعدی، دوره صفوی است. دوره ای که تنها کافی است به اسم میرعماد در این دوران اشاره کنیم و به عنوان شاخص این دوران از او یاد کنیم.
این هنرمند ادامه داد: دوره قاجار نیز دوره درخشان بعدی در عرصه خوشنویسی است که به دوران معاصر ما نزدیک تر است. دوره ای که میرزا غلامرضا اصفهانی، کلهر و گلستانه را داریم. اما چرا این دوران طلایی را مرور می کنم؟ چرا که با بررسی تاریخ ما به اسامی برمی خوریم که تغییرات اساسی در هنر خوشنویسی ایجاد کرده و آن را به اوجی رسانده اند و برای همین این دوران درخشان شده است. در دوره معاصر نیز اگر به اسم یدالله کابلی می رسیم باید بدانیم او کسی است که نیم قرن برای انتقال خط شکسته نستعلیق به خواهندگانش تلاش کرد.

   وی در پایان گفت: همه می دانیم که استاد کابلی در کنار تمام فعالیت های پژوهشی و نمایشگاهی در تمام این سال‌ها به تربیت شاگردان بسیاری همت کردند اما نکته قابل تامل در مورد وی همان تغییری است که در عرصه شکسته نستعلیق ایجاد کردند. او در دوره دوم کاری خود به این نتیجه رسیدند که از نقل آثار گذشتگان باید جلوتر بروند و همین دوران و تغییر رویکرد و رسیدن به لحن خودشان سبب ساز ماندگاری وی شده است. در دوه سوم کاری شان هم به تثبیت و انتقال تجربیاتشان در تمام جهان رسیدند.

آخرین سخنران این مراسم یدالله کابلی بود که بیان کرد: عوامل زیادی در گسترش هنر خوشنویسی که به عنوان هنری قدسی مطرح است دخیل بوده که مهمترینش این است که با خوشنویسی آیات قرآن نگاشته می شود و این هنر از این کتاب آسمانی اعتبار می گیرد. نکته دیگر این است که هنر خوشنویسی یک پایش در شعر شعرای بزرگی چون حافظ و مولانا است. اگر در جهان ده متفکر را نام ببرند قطعا ۵ نفر از آنها از ایران است و آن ۵ تن شاعران ایرانی هستند. 

وی ادامه داد: هنر خوشنویسی ما امروزه در تمام موزه های جهان حضور دارد در حالیکه اندازه یک کف دست شاید از نقاشی های ما در موزه های دنیا موجود نباشد. خوشنویسی ما در همه دنیا به عنوان هنری که ریشه در فرهنگ و اعتبار ما دارد شناخته شده است و برعکس آنچه گمان می کنیم در موزه های اروپا باید از آثار خوشنویسی ما بیشتر وجود داشته باشد، در آمریکا و موزه های آن است که بیشترین نمونه های خط ما وجود دارد.
این هنرمند خوشنویس اظهار کرد: عموم هنرمندانی که در عرصه خوشنویسی شاخص شدند کسانی هستند که به زبان درونی رسیدند و یک سیر تحول درونی را طی کردند. کسی مانند درویش عبدالمجید تنها یک خوشنویس برجسته نیست بلکه از نوابغ هنرهای تجسمی ماست. امروز هم اگر نشان ماندگاری در هنرمندی می بینید حتما او به تعالی و کمال فردیت هنری خود رسیده است.

کابلی که به عنوان هنرمندی که خط شکسته نستعلیق را احیا کرد شناخته می شود درباره خود نیز بیان کرد: زمانی که من به شکسته نستعلیق پرداختم ۵۰ سال از دوران فراموشی این خط می گذشت و استادی نبود. تنها باید با پشتکار و دیدن خط قدما به مرتبه ای می رسیدم که بتوانم به درجه ای برسم که این خط را آموزش دهم. بعد از شروع تدریس بود که به این نتیجه رسیدم باید کاری کنم که شیوه شکسته نستعلیق معاصر باشد. خوشحالم که توانستم در این راه موفق شوم.
 

در سومین روز از سلسله نشست های پژوهشی در مورد چهره های ماندگار هنرهای تجسمی، شنبه 27 شهریور نشست بررسی آثاراستاد نصرالله افجه ای در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد. در این نشست که سعید باباوند اجرای آن را بر عهده داشت استادان نصرالله افجه ای، عین الدین صادق زاده و علی شیرازی به بیان نظرات خود پرداختند.

ضربه ی آثار «بازاری» بر پیکر نقاشیخط
پیش از آغاز این نشست مجید رجبی معمار و محمود اسعدی نیز دقایق کوتاهی به ایراد سخنرانی پرداختند. مدیرعامل خانه هنرمندان ایران ضمن تمجید از هنر افجه ای گفت: افجه ای دو هنر خوشنویسی و نقاشی را آنچنان با هم تلفیق کرده که احترام و تحسین بزرگان عرصه هنر چه در داخل و چه خارج از کشور را برانگیخته است. امیدواریم علاوه بر ادامه برگزاری این نشست ها برای دیگر اساتید هنرمند، بتوانیم نمایشگاه ویژه ای از آثار این عزیزان برگزار کنیم.
پس از آن اسعدی ضمن تشکر از مدیریت خانه هنرمندان ایران برای فراهم آوردن مقدمات برگزاری این نشست ها گفت: بدون تردید هنر نقاشیخط موجب رونق هنر خوشنویسی شده است. نظرات مختلفی در خصوص آن وجود دارد و از نقاط ضعف و قوت آن سخن گفته شده است. اما همین بحث و اصطکاک ها باعث پیشرفت هنر می شود. تمدن ما اگرچه کلامی بوده اما امروز به سمت تصویری شدن پیش می رود و در این میان نقاشیخط یک عنصر رسانه ای موثر و پویا محسوب می شود و باید بتوانیم از این رسانه به خوبی استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: در شرایطی که تکنولوژی در حال بر باد دادن همه چیز و القاء خشونت است، هنر و به ویژه هنرهای خوشنویسی و نقاشیخط موجب تلطیف فضا می شوند. اما مشکل مدیریت فرهنگی ما این است که نمی توانیم داشته های مان را به نحو موثر و زبانی نو عرضه کنیم. اگر همپا با نسل جدید پیش نرویم، بیم آن وجود دارد که آنها از سنت قرآنی، حکمی و فلسفی خوشنویسی دور شود. اگرچه از سوی دیگر افراط کاری موجب شده تقلید در عرصه نقاشیخط زیاد شود؛ اگر نظارت کافی وجود نداشته باشد این آثار فاقد پشتوانه و بازاری، ضربه ای اساسی بر پیکر هنر نقاشیخط وارد می آورند.

عشقبازی افجه ای با نقاشیخط
پس از آن صادق زاده به بیان توضیحاتی در خصوص مکتب سقاخانه پرداخت و گفت: هنرمندان مکتب سقاخانه به دنبال تزریق هویت ایرانی به نقاشی آن دوره بودند. در این میان خط نیز به عنوان یکی از عناصر این نقاشی، مورد توجه ویژه ای قرار گرفت. با این وجود مواجهه آنها با خط، یک مواجهه بیرونی بود و دغدغه خط برای آنها وجود نداشت. پس آنها در واقع نقاش بودند و نه نقاشیخط کار. اما اساتیدی مانند افجه ای، احصایی و مافی دغدغه خط داشتند و بنابراین مواجهه آنها با خط درونی است. به اعتقاد این افراد، نقاشیخط چیزی فراهم می آورد که خوشنویسی قادر به فراهم کردن آن نیست. آنها در جستجوی آمال و آرزوها و تمنای درونی خود سراغ نقاشیخط رفتند. لازمه ی حضور در این عرصه تسلط بر خوشنویسی است، اما خوشنویسی نه مقصد بلکه مسیر محسوب می شود. ضمن اینکه باید در زمینه نقاشی و گرافیک به مدارج بالا رسید و از همه دشوارتر بتوانید این هنرها را با هم عجین کنید.
وی ادامه داد: مرحوم شریعتی در خصوص نقد و تحلیل آثار بر دو عنصر زمان و مکان تاکید می کند. آثار این اساتید را نیز باید با توجه به زمان و مکان و امکانات موجود در آن زمان مورد بررسی قرار داد. در آن زمان بسیاری از خوشنویسان و نقاشان و گرافیست ها با نقاشیخط مقابله می کردند و تنها استقامت و عشق وافر این اساتید بود که موجب تداوم و رشد نقاشیخط شد. در آن زمان مثل امروز مسائل مادی در میان نبود و نقاشیخط برای کسی همچون افجه ای، عشقبازی محسوب می شد. آثار او را می توان تغزلی و رویایی همراه با مهندسی دقیق دانست که حاکی از هوش و خلاقیت بالای اوست. همانگونه که شاملو می گوید «تمام آثار من اتوبیوگرافی من است»، در مورد افجه ای هم باید گفت تمام آثار او خُلق او و خُلق او، اثر اوست؛ در آثار او می توان مهربانی و زیبایی وجودش را مشاهده کرد. امیدوارم از وجود امثال او هرچه بیشتر بهره مند شویم. هنر معاصر ایران بدون نام افجه ای رنگی ندارد.
شخصیت و آثار افجه ای ریشه در تاریخ و سنت ایران دارد

 سخنران بعدی این مراسم شیرازی بود که ضمن اشاره به پایداری افجه ای در برابر مخالفت ها در مسیر خوشنویسی گفت: افجه ای فخر هنر ایران است. زمانی که او دست به خلق آثار نقاشیخط زد، این هنر جایگاه چندانی در میان هنرمندان نداشت. در انجمن خوشنویسان نیز اساتید با نقاشیخط مخالف بودند که این مخالفت ها گاهی شدیدتر و گاهی کندتر بود. اما هنر حتی امروز نیز شغل نیست، بلکه عشق است و از احساس زایش و خلاقیت درونی هنرمند سرچشمه می گیرد. ما در کلاس های آموزشی خود غفلت کردیم و به دانشجویان خود نگفتیم که هنر شغل نیست تا هر کس تکلیف خود را بداند. 
وی افزود: هنر خوشنویسی فضایی سنتی دارد و یکی از خصوصیات هنرهای سنتی این است که بسته ای همراه خود دارند؛ بسته ای شامل خصوصیات سنت و خلقیات تاریخی یک ملت که به هنرمند به ارث می رسد. اخلاق انسانی و شفافیت و مهربانی شخصیت افجه ای نیز علاوه بر ویژگی های درونی او، در همین تاریخ و سنت ریشه دارد. او از خوشنویسی به نقاشیخط رسیده است؛ افجه ای در روند کاری خود با انواع خطوط شکسته، نستعلیق و.. کار کرده است و در نقاشیخط، خوشنویسی سنتی را در قالبی مدرن ارائه می دهد؛ فرم های موجود در آثار او نیز بسیار متنوع اند و در نقاشیخط به سختی فرمی پیدا می کنید که پیش از این افجه ای در ان کاری نکرده باشد. مواد و متریال مورد استفاده او نیز متنوع بوده و به خلق آثار مختلف روی کاغذ، مقوا، بوم، ورقه طلا و.. دست زده است. او در تمام عرصه ها در حال تجربه بوده و در آثار او هر بار با چیزی نو مواجه می شویم. 
شیرازی در پایان گفت: متاسفانه در فضای نقاشیخط، تقلید رواج فراوانی یافته است. در هنر خوشنویسی به دلیل جنس کار و سنت حاکم بر آن، تقلید از دوران سابق رواج داشت و هنرمند نیز توضیح می داد که کارش تقلید از چه استادی بوده است. اما در هنر نقاشیخط هر هنرمند باید شخصیت خود را ظاهر کند؛ اثر نقاشیخط نیاز به امضای شخصی دارد و تقلید در آن جایز نیست. آثار اساتیدی همچون احصایی، مافی، افجه ای و.. کاملا شناخته شده است و به نظر من گالری دارها با دیدن آثار تقلیدی بلافاصله باید آنها را فیلتر کنند. اثر نقاشیخط تقلیدی را بدون رودربایستی با هنرمندان کنار گذاشت. امیدوارم تقلید در جامعه هنری ایران کاهش پیدا کند.
اثر هنری را نمی توان قیمت گذاری کرد
در بخش دیگری از این نشست، افجه ای  به بیان خاطرات کاری خود پرداخت و گفت: از تبادل مهر و مجبت در جامعه هنری خوشحالم. در زندگی کاری خود متوجه نشدم که چگونه و چه زمان به اینجا رسیدم. صرفا مشغول کار کردن بودم. در خصوص اقبال زیادی که این روزها به نقاشیخط وجود دارد نیز به گمان من، عدم وجود کار در عرصه خوشنویسی موجب شده به سمت نقاشیخط هجوم آورده شود. به شخصه به جوان ها حق می دهم وارد این عرصه شوند، اما توصیه می کنم بدون عجله و با آگاهی به آن ورود کنند. اگر در این زمینه آکادمی برای یادگیری وجود ندارد، اساتیدی هستند که آن را به شما بیاموزند؛ تعجیل نکنید و اگرچه دیرتر اما بهتر وارد این کار شوید. هنرمند قبل از هر چیز باید کارش را یاد بگیرد و از فرهنگ آن صاحب فهم شود. 
وی در بخش دیگری از صحبت هایش و در پاسخ به سوال باباوند در خصوص حبابی شدن قیمت ها در عرصه نقاشیخط گفت: هنر واقعی بدون شک ارزش خود را داراست. برای خلق بعضی از این آثار بخشی از سلامت جسمی خود را از دست داده ام و آیا نرخی می توان تعیین کرد که جبران آن را بکند؟ ما ذره ذره خود را خرج اثر هنری می کنیم و این چیزی نیست که با پول جبران شود. خلق این آثار فقط یکبار اتفاق می افتد و عمر ماست که می رود. به گمان من بکار بردن واژه حراج برای اثر هنرمندی که با جان و دل کار می کند، اشتباه است. حراج در مورد سنجاق سر ملکه الیزابت صادق است نه این آثار هنری. البته در این میان کارهای تقلیدی هم زیاد شده و شاهد کارهای شتابزده هم هستیم که بحث آنها جداست.

( با تشکر از جناب آقای عزیزی مدیریت سایت آثار هنرمندان ایران جهت تهیه تصاویر این گزارش )